Polirytm

Polirytm to połączenie różnych wzorców rytmicznych w ramach tej samej sygnatury muzycznej.
Definiuje się go także jako brak takiego samego minimalnego czasu trwania nut (takich jak ósemki czy szesnastki) w obrębie danego metrum. Zjawisko to jest powszechne zarówno w muzyce akademickiej, jak i ludowej i ma ono swoją własną charakterystykę.
W muzyce akademickiej polirytm opiera się zwykle na stałym metrum, a nierówne figury rytmiczne są synchronizowane w określonych odstępach czasu. W muzyce ludowej, takiej jak afrykańska czy indyjska, uderzenia w każdym rytmie często odbiegają nieco od dokładnego rytmu matematycznego. We współczesnej muzyce polirytm jest również bardzo powszechny.
Przykładem jest podstawowy puls jazzowy „swing”, który jest polirytmem, tworzącym wrażenie klasycznego metrum 12/8 poprzez nałożenie schematu swingowej trioli na płaską ćwiartkę basu. Zadaniem muzyka jazzowego nie jest jednak umożliwienie wyrównania metrum, lecz stworzenie brzmienia bliskiego ludowej polirytmii. Prostym przykładem polirytmu jest hemiola, która jest kombinacją dwudzielnego i potrójnego, gdzie hemiola może stworzyć polirytm w stosunku do głównej pulsacji tego samego głosu muzycznego.

Najpierw ucho przyzwyczaja się do pulsacji trzytaktowej, która następnie za pomocą mieszania akcentów zamienia się w dwie. Jednak ucho poprzez bezwładność odbiera te dwa takty w takcie trzech taktów, w wyniku czego powstaje dźwięk polirytmiczny. Ten sam przykład, ale zachowując wielkość w innym głosie:

Połączenie pulsacji na poziomie 2 i 3 jest najprostszym i najczęstszym sposobem uzyskania polirytmu. Możliwe jest na przykład nałożenie ćwierćnut na parzyste ćwierćnuty lub ósemki:

W drugim takcie powstaje rodzaj polirytmu 4 na 3.
Kolejny przykład polirytmu 4 na 3.

Poczwórne akcenty w linii trójkowej:

Możliwa jest także kombinacja odwrotna – nałożenie akcentów trzytaktowych na szesnastki:

Jedną z popularnych technik w jazzie jest nakładanie ćwierćnuty z kropką na metrum 4-taktowym:

Są to najprostsze rodzaje polirytmów.
Bardziej złożone warianty polirytmu powstają poprzez połączenie pulsacji pięcio- i siedmiotaktowych.
Jednym z najciekawszych przykładów jest nałożenie akcentów pięciotaktowych na pulsację triolową i czterotaktową:

Należy pamiętać, że w obu rozmiarach zbieżność uderzeń następuje poprzez liczbę miar równą utrzymującemu się czasowi trwania (w naszym przypadku jest to 5).
Jest to ważny wzór polirytmu, który opiera się na możliwej odwracalności dowolnego polirytmu na podobny w innym metrum. Przykład 16 można zapisać jako pięcioraczki lub metrum 5/16.

Praktyczne techniki opanowania rytmów polirytmicznych

Niektóre typy polirytmów są łatwiejsze do zbadania i dostrzeżenia, ponieważ opierają się na matematycznej zbieżności części rytmicznych i można je łatwo obliczyć, np. hemiola lub rytm 4 na 3.
Istnieją jednak polirytmy, które opierają się na niezależnym postrzeganiu każdego rytmu i są niepodzielne, jak na przykład septoli w stosunku 16 do ćwiartek trójek. Ważne jest, aby rozwijać samodzielność w wykonywaniu różnych części ciała (ręce, nogi, głos itp.), w zależności od używanego instrumentu muzycznego. Studiując polirytmy, warto brać przykład z muzyków wokalnych, którzy grają również na instrumentach.
Często radzą obliczyć zbieżność uderzeń rytmicznych. W śpiewie nie jest zwyczajowo obliczać zgodność każdej sylaby z określonym akordem. Skutecznym podejściem jest zapamiętywanie każdej części z osobna i ćwiczenie jej, aż staną się automatyczne, po czym należy spróbować je zsynchronizować.
W praktyce najlepiej jest łączyć rytmy w polirytmy w tempie pierwotnym lub zbliżonym do niego. Zbyt wolne tempo może skutkować nadmiernym naciskiem na dopasowywanie uderzeń i zniszczeniem struktury rytmicznej. Najważniejsze jest, aby nauczyć się słyszeć każdą linię osobno. Ponieważ ucho ludzkie jest w stanie wyraźnie dostrzec jednocześnie tylko trzy niezależne linie muzyczne, dodając czwartą linię, warto połączyć dwie już opanowane w jedną. W przyszłości omówimy także takie pojęcia, jak miksowanie rytmiczne, modulacja rytmiczna, tryby rytmiczne itp. Jednak na razie główną uwagę należy zwrócić na opanowanie polirytmów.